Ông Hoàng Bảy
Ông Hoàng Bảy là con Vua Cha Bát Hải Động Đình, đứng hàng thứ bảy trong Mười Ông Hoàng. Ông được nhân dân tôn kính phụng thờ, hầu khắp các đền điện phủ trong hệ thống thờ Mẫu đều có ban thờ Ông Hoàng Bảy.
Ngày tiệc Ông Hoàng Bảy là ngày 17/7 âm lịch.
Sự Tích Ông Hoàng Bảy
Tích Thứ Nhất
Theo thần tích chính thống tại đền Bảo Hà thì:
Là con của Đại Vương Linh Uyên Hùng Thánh Đại Vương (Long Vương sông Thao) cùng vợ là Nội Sai Thánh Mẫu, là con cháu trực hệ của đức Lạc Long Quân.
“Đức Hùng Thánh trấn miền Bắc địa
Hợp binh cùng thủy lục thao gian
Doanh trung thường có hai Hoàng vào ra”
Bởi thế từ xưa cung cấm đền Bảo Hà thờ Đức Nội Sai Thánh Mẫu (Mẫu Sai Lai).
Tích Thứ Hai
Ông Hoàng Bảy là con Vua Cha Bát Hải Động Đình. Theo lệnh Vua Cha, ông đã giáng trần vào cuối thời Lê, trở thành con trai thứ Bảy trong dòng họ nhà Nguyễn.
Khi giặc phương Bắc tràn vào nước ta xâm lược địa phận phủ Quy Hóa (Yên Bái, tỉnh Lào Cai), tình hình trong nước cũng rất hỗn loạn.
Danh tướng thứ Bảy nhà họ Nguyễn được nhà vua cử đi đánh đuổi giặc. Ông đưa đội quân tiến dọc sông Thao đánh đuổi bọn giặc cỏ, giải phóng Khảu Bàn. Ông đã giải phóng và xây dựng Bảo Hà thành khu căn cứ lớn để tổ chức các thổ ty và luyện tập quân sĩ, cũng vì lý do này dân gian gọi ông là Ông Hoàng Bảy Bảo Hà.
“Hoàng nhắn ai lên đất Bảo Hà
Nếm mùi phong nguyệt ấy là thần tiên
Cõi Bắc địa còn truyền cổ tích
Hoàng Bảy Bảo Hà thực đích trung quân
Sinh thời làm tướng trung thần
Mán Nùng sơn trại muôn dân quy đầu”
Khi lực lượng lớn mạnh, ông đã cho tập hợp quân tiến đánh giặc tại Lào Cai, giải phóng các châu thuộc phủ Quy Hóa. Tại đây ông đã tổ chức các thổ ty, tù trưởng luyện tập binh sỹ… và trấn giữ vùng biên ải nơi Bảo Hà, Lào Cai. Tại đất Bảo Hà, ông thống lĩnh lục thủy, đánh đuổi quân giặc về vùng Vân Nam.
Sau đó, giặc Trung tiếp tục tràn qua nước ta qua biên giới phía Bắc để cướp bóc, đốt phá. Được lệnh Triều Đình, ông cầm quân đánh giặc dọc theo bờ sông Hồng, trấn giữ vùng biển ải nơi Bảo Hà, Lào Cai.
Đồng thời trong nội bộ đất nước, ông đã chiêu dụ các thổ hào, thổ ty mời người Dao, người Thổ lên khấn điền lập ấp. Bảo Hà lập tức trở thành căn cứ quân sự vững chắc nơi biên giới Tổ Quốc.
Tuy nhiên sau này, vào một trận đánh, ông đã bị giặc bắt và tra khảo dã man. Tướng Nguyễn Hoàng Bảy nhất quyết không chịu khuất phục dưới tay giặc. Danh tướng nhà Nguyễn đã bị chúng sát hại rồi ném xuống sông.
Khi Ông bị giặc sát hại, thì trời bỗng chuyển gió, mây vần vũ, kết lại thành hình thần mã (ngựa), từ thi thể ông phát ra một đạo hào quang, phi lên thân ngựa, đến Bảo Hà thì dừng lại, trời bỗng quang đãng, mây ngũ sắc kết thành hình tứ linh chầu hội. Nhân dân an táng và lập đền thờ mang tên Bảo Hà ở nơi đây để tưởng nhớ công ơn của Ngài.
Triều vua Minh Mạng, Thiệu Trị sắc tặng ông danh hiệu:
Trấn An Hiển Liệt
Và các triều vua nhà Nguyễn khác tôn ông danh hiệu:
Thần Vệ Quốc Quan Hoàng Bảy Bảo Hà
Còn đồng bào các dân tộc Kinh, Tày, Dao… thì tôn thờ ông là vị nhân thần. Ông đi vào cõi tâm linh các dân tộc và hiện thân trong các lễ hội xuống đồng vào ngày Thìn tháng Giêng, hóa thánh vào hệ thống Thánh Hoàng trong Tín ngưỡng Thờ Mẫu.
“Nhớ công đức lập đền phụng sự
Thổ, Mán, Nùng tiên nữ dâng hoa
Thú vui điếu khách bàn trà
Phong lưu thuốc cống Bảo Hà dâng Ông”
Sau khi hiển linh, Quan Hoàng Bảy không những nổi tiếng về giỏi kiếm cung mà còn rất phong lưu. Khi an nhàn ông thường ngả bàn đèn, ngồi chơi tổ tôm, xóc đĩa,… Vậy nên rất nhiều người nghĩ ông là vị thánh nghiện thuốc, nghiện cờ bạc,… và lan truyền những thông tin sai lệch làm hạ thấp hình ảnh cao đẹp của ông.
Lý giải cho việc này là: để thu phục các thổ hào, tù trưởng đoàn kết lại với nhau, Ông đã chủ động hòa mình vào cuộc sống của họ như uống rượu, đánh bạc, hút thuốc phiện,… Đây là cách tiếp cận và chiêu dụ họ bằng nhân tâm chứ không phải bằng biện pháp quân sự.
Sau này, Ông cũng chỉ giá ngự về đánh đàn, thưởng trà thuốc làm vui chứ không hề nghiện ngập. Ông vẫn luôn là vị tướng có tài và cũng luôn răn dạy nhân dân phải tu tâm, giữ gìn phúc đức về sau.
Do đó, người ta cũng quan niệm rằng, những người có căn ông Hoàng Bảy có đặc điểm rất rõ là hào hoa phong nhã. Bên cạnh đó, họ cũng sớm giác ngộ tâm linh, lấy đức độ người, khéo cầm kỳ văn xướng, khéo động lòng trắc ẩn, coi tiền danh phù du, xả thân trượng nghĩa….chứ không hề nghiện ngập, lô đề cờ bạc hay những thói hư tật xấu khác.
“Non xanh ai đúc nên bầu
Trần gian ai dễ được hầu mà theo
Xanh xanh toà đá phủ rêu
Ai người có phúc được theo Ông Bảy Bảo Hà”
Hầu Giá Ông Hoàng Bảy
Ông Hoàng Bảy là vị thánh hoàng thường hay ngự về đồng nhất trong Mười Ông Hoàng, cũng bởi vì trong hàng Tứ Phủ, Ông Hoàng Bảy được Mẫu giao chấm lính nhận đồng.
Khi ngự về đồng, Ông ngự áo lam hoặc tím chàm (thêu rồng kết uốn thành hình chữ thọ), đầu đội khăn xếp có thắt lét lam, cài chiếc kim lệch màu ngọc thạch. Ông ngự về tấu hương, khai quang rồi cầm đôi hèo, cưỡi ngựa đi chấm đồng.
“Dâng Ông điếu thuốc quả cau
Dâng Ông ấm nước, trà tàu hầu Ông
Ghế Ông Ông độ hanh thông
Ông đi tấu đối, công đồng ban khen”
Gió nam thoảng đưa hương bay ngào ngạt
Bóng ác tà đã gác non tây
Trăng in mặt nước vơi đầy
Bảo Hà có tích xưa nay còn truyền
Quan Hoàng Bảy trần miền Băc địa
Hợp binh hùng lục thuỷ Thao Giang
Quân cơ mưu lược luận bàn
Doanh trung thường có hai hoàng vào ra
Quan Hoàng Bẩy Bảo Hà chính vị
Cùng tướng công đệ nhị Hoàng Hai
Can qua dâu bể biến dời
Anh hùng xưa đã ra người cung tiên
Nhớ công đức lập đền phụng sự
Thổ, Mán, Nùng tiên nữ dâng hoa
Thú vui điếu khách bàn trà
Phong lưu thuốc cống Bảo Hà dâng ông
Hoàng hoa tửu khăn hồng gối xếp
Ngự tính tình phong nguyệt hoạ ca
Nhắn ai lên đất Bảo Hà
Nếm mùi phong nguyệt ấy là thần tiên
Cõi Bắc địa còn truyền cổ tích
Quan Bảo Hà thực đích trung quân
Sinh thời làm tướng trung thần
Tấc lòng yêu nước thương dân hãy còn
Dẫu bể cạn non mòn cũng quyết
Thử ra tài cho biết oai danh
Bao phen lẫm liệt tung hoành
Định an xã tắc đề binh cõi ngoài
Đất Lào Cai là nơi dụng võ
Quyết ra tay đội ngũ tiến công
Biên cương súng nổ đùng đùng
Sa trường sương núi máu sông chẳng nề
Đem quân về Thất Khê phòng thủ
Đền Bảo Hà lạc thú huê viên
Mãn tuần chiếu hạc hồi thiên
Tấm thân thoát lánh nghiệp duyên cõi trần
Bỗng một trận sầu vân ám kết
Hiện chân hình dạo Bắc hết Nam
Vui cùng nước biếc trăng ngàn
Tốt tươi quả lạ trăng vàng đìu hiu
Độ dân xã ngày Nghiêu tháng Thuấn
Cõi Việt Nam Bắc trấn oai danh
Từ bi cải dữ làm lành
Chọn ngươi nữ tú nam thanh chấm đồng
Kẻ xuôi ngược dưới sông trên bộ
Ai khẩn cầu tế độ thì qua
Hoàng về trắc giáng điện toà
Ai lên Trái Hút Bảo Hà
Đền thờ ông Bảy ấy là cảnh tiên
Trước cửa đền thiên nhiên tạo dựng
Núi xếp tâng vách đứng cheo leo
Suối trong uốn lượn qua đèo
Sông sâu nước chảy thác reo quanh đồi
Đất Lào Cai chung linh dục tú
Huyện Bảo Yên mọi thú mọi xinh
Quan Bảy Hoàng tối tú anh linh
Sử xanh ghi chép lưu danh muôn đời
Khắp muôn nơi ơn nhờ đức cả
Vâng mệnh trời giáng hạ trần gian
Quan Hoàng vâng lệnh thiên nhan
Bách tiên chư tướng tiễn Hoàng xuất cung
Năm Cảnh Hưng hậu Lê lưu tích
Giặc Bắc phương đạo nghịch bất dung
Quan Bảy Hoàng đội lệnh tiên phong
Khởi binh dẹp loạn lên công hàng đầu
Vùng Quy Hóa ai hầu dễ biết
Châu Văn Bàn lập địa thành sơn
Gió mưa trăm trận chẳng sờn
Mưu cao kế hiểm biết hơn liệu đường
Gương trung chính cương thường hiếu nghĩa
Định thiên cơ trận địa chẳng sai
Thất nguyệt,chính nhật,nhật lai
Điện minh phụng bệ long ngai hiển thần
Nổi một trận phong vân gió thét
Mới hiển thần khắp hết đâu đâu
Bốn phương nam bắc khẩn cầu
Bảo Hà thắng tích nhiệm mầu còn ghi
Quan Hoàng Bảy độ trì ban phước
Thượng đẳng thần đã được sắc phong
Quyền cai tam phủ công đồng
Quyền Hoàng cai quản thanh đồng bốn phương
Khi nhàn hạ bàn đèn điếu thuốc
Chén rượu quỳnh càng chuốc càng say
Trà sen trà cúc thơm bay
Ô Long tiên tửu vơi đầy đầy vơi
Nay đệ tử văn mời giáng hạ
Thỉnh đức Hoàng xa giá ngự lên
Hoàng về trắc giáng bản đền
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.
Khi vui hiến tửu nhậm trà
Ô long nha phiến yên hà rất sang
Diên tẩu thiết nhĩ đồng đen
Khay tầm hổ phách lạng nguyên vàng mười
Đầu xe bít ngọc tam khôi
Tiêm vàng móc bạc có chuôi bằng ngà
Khay tầm giát những vàng hoa
Chụp đèn ngọc thạch in hoa tứ bình
Hộp trầu ông khảm tứ linh
Bên trong long phượng đua tranh đôi đầu
Thuốc răm chính cống bên tàu
Mười hai tiên nữ tiêm hầu Hoàng xơi
Khói bay ngát bốn phương trời
Hút dăm ba điếu ngự vui thanh nhàn
Cô dâng nghiên mực bằng vàng
Cô dâng bút ngọc Quan Hoàng đề thơ
Thơ phú trong văn ông Bảy phú:
Trần ai tri kỷ Khách tài tình hồ dễ mấy ai hay
Cõi nhân sinh ba vạn sáu ngàn ngày
Say cũng luỵ không say thời cũng tục
Khoảng trời đất dọc ngang ngang dọc
Nợ tang bồng vay trả trả vay
Trái càn khôn hun đúc vững bền tay
Kho vô tận không xoay mà vẫn đủ
Giáo trăm trận xông pha ngoài huyệt hổ
Khách tài tình còn nợ thú phong lưu
Bóng hoa đăng soi tỏ mặt anh hào
Dẫu khanh tướng cũng siêu siêu mùi thế vị
Ai đã biết trần ai tri kỉ
Có hay lòng tráng sĩ lúc đêm xuân
Sáo vi vu gió đục mây vần
Cho bõ lúc tang bồng non với nước
Gió xuân thổi hương bay ngào ngạt
Vẳng cung đàn khúc hát gợi hồn xuân
Tài tình hỡi khách thi nhân
Vậy có thơ rằng:
Trù hoạch quân cơ tạm đắc nhàn
Nung gan thành sắt luyện tiên đan
Vi vu sáo trúc trời mây khói
Kỳ cục thâu canh đất nổi hoàng
Tuệ nhật sáng soi lòng dũng kiệt
Cương thường nặng gánh dạ sắt son
Ấy mùi phong nguyệt là thế thế
Giục ả phù dung Cuốc gọi hồn
Nẩy kiều:
Đượm mùi phong nguyệt nước non non
Đê mê quốc tuý quốc hồn xưa nay
Phù dung hồn hiện đau đây
Dường như ngọn cỏ cành cây la đà
Hay còn đắm nguyệt say hoa
Mau ra tiêm thuốc pha trà Quan Hoàng Bảy xơi
Ông Bảy là:
Con Vua Thượng Đế Đức Vua cha
Giáng tại sơn lâm trấn Bảo Hà
Diện mạo hồng hào tươi vẻ ngọc
Dung nghi tươi tốt khác nào hoa
Khi vui cung kiếm khi đàn hát
Nhã thú nhã yên lúc ẩm trà
Say thơ say phú say câu hát
Say nợ tang bồng tỉnh lại say
Say tình non nước câu kim cổ
Say với non sông chuyện tháng ngày
Khách trần hồ dễ ai hay
Tang bồng hồ thỉ hẹn ngày vinh hoa
Tuyết trắng trăng trong ,hoa thơm gió mát
Mượn cung đàn câu hát,diễn hồn thơ
Man mác không gian, hương đưa khói toả
Chí tang bồng muôn ngả khắp mọi nơi
Trong vũ trụ rộng không thế giới
Giấc mơ màng cõi ấy bồng lai
Cảnh u nhàn tùng cúc trúc mai
Nơi tĩnh mịch thú riêng người biết thú
Nâng chén rượu ngâm câu thơ cổ
Phải chăng hồn Lý, Đỗ còn đây
Rượu bồ đào,nhấp cạn chưa say
Trà long tỉnh ,hương bay thoang thoảng
Hát nhịp một:
Nhắn ai lên đất Bảo Hà
Nếm mùi phong nguyệt đó là cảnh tiên
Hỏi rằng mới gặp đào nguyên
Yên hà mới gặp cảnh tiên nơi phàm trần
Cỏ cây hoa lá tần ngần
Hoa đào năm ngoái mười phần kém xa
Phàm trần phút gặp người tiên
Lạ thay Lưu, Nguyễn cũng duyên tình cờ
Cung trăng ai hẹn bao giờ
Vì đường đi hái thuốc tình cờ gặp tiên
Lâng lâng rũ sạch ba nghìn
Một ngày đệ tử cũng duyên nợ nhiều
Giang tay mở khoá động đào
Rẽ mây cho tỏ lối vào Bảo Hà Sơn
Non xanh ai đúc nên bầu
Trần gian ai dễ được hầu mà theo
Xanh xanh toà đá phủ rêu
Ai người có phúc được theo Ông Bảy Bảo Hà.
Lệnh sai thập nhị tiên nàng
Cô nào việc ấy sửa sang ra hầu
Cô Cả pha nước trà tàu
Sơn lâm vừa ý gật đầu ban khen
Cô Đôi dâng bộ khay đèn
Xe ngà tẩu sứ móc tiêm nạm vàng
Cô Ba dâng hộp thuốc ngang
Thế là vừa ý ông Hoàng sơn lâm
Cô Tư đốt đỉnh nhang trầm
Ngọn đèn khêu tỏ tay cầm móc tiêm
Cô Năm dâng hộp bánh nguyên
Kẹo lạc thuốc cống, cảnh tiên ai bì
Cô Sáu tính nết nhu mì
Dâng con tuấn mã, Hoàng đi chấm đồng
Cô Bảy nảy khúc đàn thông
Miệng ca tay múa năm cung nõn nà
Cô Tám dâng chiếc lược ngà
Hai tay chải chuốt thật là khéo thay
Cô Chín yểu điệu ai tày
Ngày ngày dâng một đôi giày hầu Ông
Cô Mười thắt đáy lưng ong
Canh ba giờ tí lồng đèn bước ra
Cô Mười Một quạt nước pha trà
Ấm tiên bình ngọc, tay ngà dâng lên
Cô Mười Hai múa lượn sênh tiền
Mười hai tố nữ đôi bên rõ ràng về trắc giáng bản đền
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.
Cảnh thanh nhàn Ông về giá ngự
Ngự về Đồng ông dự hội Tổ tôm
Màn loan chắn gió Đông nồm
Tiên Rồng bóng quế chiều hôm đánh bài
Bóng ông hoàng khoan thai cách điệu
Sập Công đồng trải chiếu Long vân
Hương xông tỏa ngát xa gần
Giang tay châu báu kim ngân xoay bài
Tiên Tứ cố Tam khôi Nhất Kính
Tứ Thập Hồng, Bạch định, chi chi
Tôm, lèo bạch thủ gà ly
Bí Tứ xuyên lục, nước gò Hoàng cũng chơi
Thất Văn đen xạm đen xì
Cùng cây tam sách cho vào đĩa tô
Hồi đầu bạch thủ ù chi
Hai lèo, tám đỏ lại thêm cửa trì
Các cô mừng rỡ hò reo
Hồi sau thông Bạch định, cả Chì cả tôm
Nhắn ai lên tới chợ Cầu Nôm
Hỏi chàng Cửu vạn chiều hôm đợi chờ
Sông sâu nước chẩy lững lờ
Cửu Vạn, Bát Sách còn chờ Chi Chi
Lúc thanh nhàn còn gì thú vị
Chơi ván bài so trí thấp cao
Ông Hoàng còn thú thanh tao
Bộ bài một trăm hai mươi nước các cô trao cho Hoàng
Tay tiên bắt các tiên nàng
Tam vạn tam sách có chàng thất văn
Ông cho hưởng lộc làm ăn
Buôn may bán tốt quanh năm lộc tài
Hồi sau chéo cánh xoay bài
Xuống hai dịch một ai nào dám chơi
Trước Điện Tiên mua vui vào hội
Dâng đào tiên đỏ ối điểm tâm
Xoay bài chuyển nhạc bát âm
Đàn thông nhạc vũ hòa cùng phụng minh
Lên Thiên đình vui cùng Tiên nữ
Về Trần gian phụng sự uy linh
Thần thông biến hóa hiện hình
Độ cho Đệ tử hiển vinh đời đời
Lệnh truyền điếu ống đồi mồi
Thuốc lào Vĩnh Bảo hút chơi vài tuần
Khói thơm tỏa khắp xa gần
Hương bay ngào ngạt hương xuân trẻ già
Kêu ròn tựa thể pháo hoa
Thuốc lào Tiên Lãng gần xa tiếng đồn
Đượm mùi phong nguyệt nước non
Đê mê quốc túy quốc hồn xưa nay
Đố ai hút thuốc không say
Ông hoàng hút thuốc khói bay rợp trời
Hoa thơm quả ngọt tốt tươi
Lộc ban già trẻ mọi người bình an
Mấy khi giá ngự trần phàm
Văn hay tiền hết hoàng ban khăn hồng
Lệnh truyền xa giá hồi cung
Ghế đem tiền chuộc khăn hồng dâng lên.
Cuộc cờ xoá xoá bày bày
Ván bài tam cúc xưa nay tức cười
Được thua ván kết mà thôi
Khi suy tướng sĩ cũng đi đời nhà ma
Khi bình địa, lúc phong ba
Hiếu trung giữ tốt ấy là tài danh
Pháo kia nổi hiệu lôi oanh
Tốt không bảo vệ giữ mình được sao
Người nay đợi lệnh Thiên tào
Giữ xe pháo mã điều vào giáp công
Tốt đều mở hội xung phong
Bắc cầu sĩ tượng xe hồng tiến ra
Xưa nay việc nước việc nhà
Giữ bền sĩ tốt ấy là thành công.
Đĩa vàng bát ngọc bày ra
Bạn tiên trải chiếu bày ra tức thì
Phàm tâm tả hữu hồ kỳ
Ông Bảy ngồi xóc đĩa bốn bề xôn xao
Tiếng tiền trong đĩa rào rào
Ông Bảy bán chẵn ghế nào dám cân
May ai có phúc có phần
Mở ra một sấc mười phân vẹn mười
Một quan giam lại thành hai
Ván sau gấp bốn hoàng thắng hoài như không
Trần gian khát nước tứ tung
Bảo nhau đánh lẻ khắp trong một bàn
Tiền tiền bạc bạc dư muôn
Biết dâu đen đỏ thiệt hơn thế nào
Cơn đen như gió thổi ào
Năm canh hoàng trút cả vào trần gian
Những toan xe giá về ngàn
Vẳng nghe tiếng hát quan hoàng lại ngự vui.
Đền Thờ Ông Hoàng Bảy
Đền chính thờ Quan Hoàng Bảy là ngôi đền Bảo Hà được lập tại nơi năm xưa di hài của ông lưu lại, nằm ở chân đồi Cấm, bên bờ thượng lưu sông Hồng, ở bên bến phà Trái Hút, thuộc xã Bảo Hà, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai.
Ngoài ra ông Hoàng Bảy còn được lập đền thờ vọng và phối thờ ở rất nhiều đền thờ khắp cả nước, thờ chung tại ban công đồng hoặc riêng ban Thánh Hoàng.